Miejski Portal Internetowy
Mikrotoponimia Ciechanowca |
![]() |
I. Ciechanowiec rozpościera się na obu brzegach rzeki Nurca, prawego dopływu Bugu. Był miastem prywatnym. Należy do grupy najstarszych miast Podlasia. Pierwsza wzmianka historyczna pochodzi z roku 1241 i dotyczy zniszczenia osady przez Tatarów. W XIII wieku należał do książąt mazowieckich. Prawa miejskie otrzymał od Księcia Litewskiego Witolda przed 1429 rokiem (był miastem już w 1434 roku), parafię rzymskokatolicką założono przed 1423 rokiem. Według rejestru poborowego z 1580 roku ma domów 333 i głów 1998. Znajduje się na pierwszym miejscu wśród miast prywatnych pod względem ilości domów i głów. Rzeka Nurzec dzieli Ciechanowiec na dwie części: Ciechanowiec lewobrzeżny i Ciechanowiec prawobrzeżny. W wyniku podziałów majątkowych już w XVI wieku zostaje wyodrębniona część prawobrzeżna, określana jako nowe miasto w odróżnieniu do pozostałej części - starego miasta. Granica między Księstwem Warszawskim (później Królestwem Polskim i Rosją na długi czas podzieliła Ciechanowiec na dwa organizmy – Ciechanowiec lewobrzeżny znalazł się w obwodzie białostockim, zaś prawobrzeżny w departamencie łomżyńskim Księstwa Warszawskiego z nazwą Ciechanowiec Nowe Miasto (tak na mapie z 1828 roku). W 1870 roku utracił on prawa miejskie i stał się osadą. Nazwa osada dla części prawobrzeżnej widnieje jeszcze na mapie z 1935 roku. Ciechanowiec lewobrzeżny, czyli stare miasto, nie stracił nigdy praw miejskich. Oficjalne przyłączenie części prawobrzeżnej do lewobrzeżnej nastąpiło dopiero w okresie międzywojennym. W świadomości mieszkańców podziały te odgrywają drugorzędną rolę. Jest to dziś jeden organizm administracyjny i społeczny o licznych wzajemnych powiązaniach i naturalnych przemieszczeniach ludności z jednego krańca w drugi. W komunikacji językowej istnieje oczywiście konieczność identyfikowania fragmentów miasta po obu stronach Nurca, ale nie przyjął się wzmiankowany podział na stare i nowe miasto (dla mieszkańców obie części chronologicznie są jednakowe). Utrwaliły się natomiast nazwy nieoficjalne, powstałe w wyniku podziału Ciechanowca po utworzeniu granicy na Nurcu w 1795 roku między Prusami i Rosją, następnie po 1807 roku między Rosją i Księstwem Warszawskim, a od roku 1815 - Rosją i Królestwem Kongresowym. Ciechanowiec prawobrzeżny to Strona Polska (potocznie - Polska Strona, na Polskiej Stronie, idę na Polską Stronę) i symetrycznie - Ciechanowiec lewobrzeżny, będący pod rosyjskim zaborem, to Strona Ruska. O ile Polska Strona ciągle funkcjonuje na zasadzie nazwy części (dzielnicy) Ciechanowca, nazwa Ruska Strona ma obecnie wyraźne nacechowanie pejoratywne i jest używana okazjonalnie. W codziennym życiu mieszkańcy Polskiej Strony, mówią - tamta strona, idę na tamtą stronę, albo po prostu wymieniają ulicę, obiekt, jak to zwykle bywa w jednym mieście. Ważnym i godnym podkreślenia jest fakt pozostawania miasta w odczuciu mieszkańców jako całości, wbrew długotrwałym podziałom, wynikającym w dawnych wiekach z prawa własności, później przynależności politycznej a także ostatecznie narzuconym przez zaborców. Podział miasta jest utrzymywany w organizacji Kościoła Katolickiego: część lewobrzeżna należy do diecezji drohiczyńskiej, prawobrzeżna do diecezji łomżyńskiej. Stwarza to wiernym wiele niedogodności natury formalnej i dylematy sumienia. Polska Strona należała do roku 1997 do parafii kuczyńskiej diecezji łomżyńskiej, z kościołem w oddalonej o cztery kilometry wsi Kuczyn. Starania parafian i władz kościelnych diecezji drohiczyńskiej o połączenie obu części Ciechanowca w jedną parafię zaowocowały zbudowaniem kaplicy na terenie Ciechanowa prawobrzeżnego i utworzeniem nowej parafii pod wezwaniem Matki Boskiej Fatimskiej, należącej do diecezji łomżyńskiej. Parafia pod wezwaniem Trójcy Przenajświętszej w dalszym ciągu należy do diecezji drohiczyńskiej i obejmuje lewobrzeżną część Ciechanowca z przyległymi wsiami. Ciechanowiec lewobrzeżny ma w planie dość czytelny układ urbanistyczny. Jest rozciągnięty równolegle do Nurca wzdłuż traktu z Drohiczyna do Brańska. Charakterystyczny dla średniowiecznych miast podlaskich prostokątny rynek znajduje się w centrum miasta i stanowi węzeł komunikacyjny. Z jego narożników rozchodzą się drogi (ulice) w kierunku sąsiednich miast. Podobnie jest po drugiej stronie rzeki, z tym, że rynek o nazwie Nowy Rynek (oficjalnie pl. Jana Pawła II, obecnie skwer) ma kształt trójkątny. W swej wielowiekowej historii miał Ciechanowiec okresy rozwoju i świetności, ale też doznał wielu klęsk. Liczne wojny i najazdy trapiące wschodnie pogranicze naszego państwa niszczyły zabudowę miasta i dziesiątkowały ludność. Niemniej małe miasteczko, jakim jest dzisiejszy Ciechanowiec, potrafi zaskakiwać w wielu dziedzinach, np. Muzeum Rolnictwa im. ks. Krzysztofa Kluka, Muzeum Weterynarii i Skansen Mazowiecko-podlaskiego Budownictwa Drewnianego osiągnęły wysoką rangę w kraju i znane są poza granicami Polski. Interesującą cechą, którą obserwuje się w Ciechanowcu, jest ilościowo dość bogata mikrotoponimia. Nie jest zafiksowana w istniejących planach miasta ani w innych opracowaniach, jedynie przechowywana w pamięci mieszkańców i przekazywana z pokolenia na pokolenie. Podobnie jak gwary, należy do warstwy języka, która może zniknąć wraz z przemianami społeczno-gospodarczymi, a szczególnie z rozbudową miasta. Skład ludnościowy Ciechanowca po drugiej wojnie światowej uległ dużym przeobrażeniom. Ludność napływowa przejmuje używane nazwy wraz z zachowanymi obiektami, natomiast nie mają szansy przetrwania nazwy, pozostające tylko w pamięci starszych mieszkańców. Zbiór nazw zaprezentowany w niniejszym opracowaniu powstał w trakcie zapisywania miejscowej gwary, wyodrębniony i opublikowany będzie miał znaczenie dla historii miasta. II. Ciechanowiec składa się z kilku dzielnic o nazwach znanych wszystkim mieszkańcom i powszechnie używanych: Polki, Wińskie Przedmieście, Klin, Glinki i na Polskiej Stronie - Nowodwory, Łyse Góry, Mogiłki, Ralki, Wola, Ciarki. Wymienione nazwy obejmują fragmenty miasta usytuowane na jego obrzeżach, włączane do miasta stopniowo w różnych okresach historycznych zwykle z zachowaniem wcześniej nadawanych im imion. W Ciechanowcu są miejsca wyróżniane dawniej, zachowane w pamięci starszych mieszkańców. Ich nazwy nie są dziś popularne, wychodzą z użycia, głównie ze względu na zmiany zachodzące w topografii miasta – w części lewobrzeżnej: Zamieście (obecnie posuwa się tu zabudowa wzdłuż nowo wytyczonej ulicy), Glinianki, Gawroniec, Kozi Gas, Fabr'yki, w części prawobrzeżnej: Błonie, Bagno. Z terenów nie wchodzących w granice miasta, ale funkcjonujących, jako jego integralne części, można wymienić skupione na południowych obrzeżach: Pałatki, Słodocha albo Skłodocha, Choinki (oficjalna nazwa - kolonia Budy), Biel, Popa Jezioro, Jezioro Karaima. Nad rzeką leży Krupa albo (w mowie młodszego pokolenia) Płydzak, Sokolec, Cypel Zaręby i są Stare Kółka i Nowe Kółka. Konkretne obiekty posłużyły, jako nazwy miejsca, niezależnie od tego czy zachowały się do dziś, jak - Młynek, Murki, czy też już nie istnieją - Zameczek, Rakarnia, Cegielnia. Nazwa Wieromiejki najczęściej wiązana jest z dzielnicą Łyse Góry, ale sądzę, że jest apelatywem określającym dalekie i byle jakie miejsce, gdyż występuje także w odniesieniu do innych części miasta, na przykład, do krańca Polek. W rozmowach z mieszkańcami, zwykle rodowitymi ciechanowiecczanami, niekiedy pojawiają się nazwy Chamowo, Chamowo Buraczane jako złośliwe określenia nowych osiedli. W okresie PRL-u mówiło się także o Chaborowie (chabor `łapówka`) i Alei Zasłużonych (ulica, przy której pobudowano ze środków publicznych domy i przydzielono według zasług). Trzeba jednak podkreślić, że nie weszły one do warstwy nazewniczej języka, pozostając w sferze wyrazów nacechowanych pejoratywnie. III. Klasyfikacja oparta na kryterium znaczeniowym. Nazwy topograficzne: Bagno - dziś jest to teren suchy. b) Nazwy utworzone od nazw roślin pokrywających teren. Ciarki - tereny nad Nurcem, kiedyś porosłe tarniną (tarnina w miejscowej gwarze nosi nazwę ciarki). Obecnie rośnie tu las i stoją domy letniskowe. c) Nazwy związane z ptakami. Gawroniec - nazwa znana przedwojennym mieszkańcom Ciechanowca. Obejmowała teren tuż nad rzeką, gdzie w starych drzewach gnieździły się gawrony. Stały tu byle jakie budy zamieszkane przez biedotę żydowską, która zginęła w czasie okupacji niemieckiej w obozie w Treblince. Nazwa występuje tylko w opowiadaniach starszych ludzi o czasach przedwojennych. W okresie okupacji rosyjskiej wybudowano tu most. Cegielnia, Na cegielni - mieszkajo Na Cegielni. Jest to obszar za Ciarkami (przed wsią Kozarze), gdzie była cegielnia należąca do właścicieli majątku i pobliskiego pałacu. Dziś po cegielni nie pozostało nawet śladów. IV. Klasyfikacja strukturalno-gramatyczna (formalna). b) Nazwy sekundarne c) Nazwy dwuczłonowe Interesujący wyraz wieromiejki, który umieściłam wśród nazw bez konkretnej lokalizacji, nawiązuje do nazwy wsi Wyromiejki pod Siemiatyczami. Istnieją nazwiska Wieromiejuk, Wieromiejczuk derywowane od imienia Weremiej. Omówione nazwy nie dostarczają materiału do wysnuwania wniosków na temat różnic, które mogłyby wynikać z podziału miasta i odmiennych historycznych losów obu jego części. Dowodzi zaś, że tak jak zaznaczono na wstępie, miasto jest zwarte, bezpośrednio przylega do obu brzegów Nurca. Z dzisiejszej perspektywy można sądzić, że i w przeszłości, mimo oficjalnych kordonów, ludność przylegających części utrzymywała normalne dobrosąsiedzkie kontakty. Omówione nazwy nie dają żadnych podstaw, aby dopatrywać się wpływów rusyfikacyjnych, bądź podłoża wschodniosłowiańskiego w organizacji jednego z pięciu najstarszych miast Podlasia. Liczne nazwy istniejące tylko w mowie mieszkańców Ciechanowca wymienia Spis miejscowości Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej z różnych krańców Polski – Glinki około pięćdziesięciu, w tym z województwa białostockiego (według ówczesnego podziału administracyjnego) 5, Gawroniec 10 nazw z koszalińskiego, krakowskiego, łódzkiego, warszawskiego, Mogiłki 9 nazw, Pałatki – wieś w białostockiem, Polki 7, w tym 3 w białostockiem, 1 w rzeszowskiem, Skłody 6 w białostockiem w warszawskiem, Sokolec 2 w krakowskiem interesujących lubelskiem. Wiele interesujących informacji o historii Ciechanowca i jego zabytkach zawiera opracowanie Franciszka Midury Ciechanowiec i jego żywe Muzeum.
|
Menu gŃŃwne
- Aktualności
- Burmistrz Ciechanowca
- Urząd Miejski
- Rada Miejska
- Insygnia
- Położenie
- Historia
- Zabytki
- Pomoc Społeczna
- Oferty inwestycyjne
- Gospodarka
- Poradnik przedsiębiorcy
- Plany i Programy
- Realizowane projekty
- Ochrona Środowiska
- Edukacja
- Biblioteka Publiczna
- NGO
- Partnerstwo miast
- Sport
- Osiedla
- Sołectwa
- PRK FARE
- Parafie
- Mapa witryny
Polecamy
- Dofinansowanie na specjalistyczny sprzęt ratowniczy jednostek OSP
- Oświadczenie na dofinansowanie paneli fotowoltaicznych
- Umowy na zadania inwestycyjne związane z przebudową dróg
- Zmiana numeru konta do opłat za gospodarowanie odpadami
- Do pobrania - ankieta o przyłączenie do sieci gazowej
- Oferty inwestycyjne w Gminie Ciechanowiec
Artykuły
- Krzysztof Kluk - ksiądz, przyrodnik, ekolog - propagator racjonalnej gospodarki leśnej
- Zioła w tradycji ludowej Podlasia
- Na jarmarku w Ciechanowcu
- Dzieje szpitala w Ciechanowcu
- Powstańczy Ciechanowiec
- Wspomnienia z zesłania
- Mikrotoponimia Ciechanowca
- Początki i rozwój aptekarstwa w Ciechanowcu
- Pierwsze próby organizacji polskiej konspiracji w regionie Ciechanowca w latach 1939-1941
Miejski Portal Internetowy www.ciechanowiec.pl redakcja@ciechanowiec.pl tel. 86 277 11 45 wew. 43
2006 - 2019 © Wszelkie prawa zastrzeŃone